کد مطلب:280115 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:252
مهدی از دیدگاه قرآن
«بقیة الله خیر لكم ان كنتم مومنین»
«بازمانده ی خدا بهتر است برای شما، اگر مومن باشید».
(هود: 86)
بیش از یكصد آیه از قرآن كریم به مصلح كل حضرت بقیة الله ارواحنا فداه تفسیر و تأویل شده است، كه علامه ی بزرگوار، مولی محمد باقر مجلسی در دائرة المعارف بزرگ شیعه «بحارالانوار» 65 آیه را به استناد احادیث وارده از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام در پیرامون ظهور یكتا بازمانده از حجتهای حضرت احدیت نقل كرده است. [1] و برخی از بزرگان كتابهایی را در این رابطه به رشته ی تحریر در آورده اند كه از آن جمله است:
1- المحجة فیما نزل فی القائم الحجة (علیه السلام)
شامل 120 آیه از آیات تفسیر شده به ظهور حضرت مهدی ارواحنا فداه به استناد احادیث وارده از معصومین علیهم السلام. [2] .
[ صفحه 54]
2- المهدی فی القرآن
شامل 110 آیه از آیات تأویل شده به ظهور حضرت بقیة الله به استناد احادیث وارده از طریق شیعه و سنی. [3] .
3- موعود قرآن
ترجمه ی فارسی «المهدی فی القرآن».
4- سیمای امام زمان (علیه السلام) در آینه ی قرآن
شامل بیش از 140 آیه از آیات قرآن كریم كه در روایات فریقین (شیعه و سنی) به ظهور قبله ی موعود و كعبه ی مقصود تفسیر شده است. [4] .
و ما در اینجا به نقل چند آیه در این رابطه بسنده می كنیم:
1- «و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض و نجعلهم أئمة و نجعلهم الوارثین».
یعنی: «و ما اراده كرده ایم به آنانكه در روی زمین به ضعف كشیده شده اند منت نهاده، آنها را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم». [5] .
طبق روایات بیشماری این آیه در حق مصلح جهان حضرت بقیة الله ارواح العالمین له الفداء نازل شده كه در آخر الزمان قیام كرده، بساط ننگین ظلم و بیدادگری را در هم خواهد پیچید و پرچم عدالت را در سرتاسر جهان به اهتزاز در خواهد آورد. و به تكتازی فرعونیان خاتمه خواهد داد. [6] .
2- «بقیة الله خیر لكم ان كنتم مومنین».
[ صفحه 55]
یعنی: بازمانده ی خدا بهتر است برای شما، اگر مومن باشید». [7] .
مطابق روایات فراوانی، هنگامی كه حضرت بقیةالله ارواحنا فداه ظهور می كند پشت خود را به دیوار كعبه تكیه داده، نخستین چیزی كه به زبان می آورد، این آیه ی شریفه است، آنگاه همه ی آنها كه در آنجا گرد آمده اند با عنوان «السلام علیك یا بقیة الله» به پیشگاه آن حضرت عرض ادب می كنند. [8] .
3- هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین كله و لو كره المشركون».
یعنی: «او خدایی است كه پیامبرش را با هدایت و دین حق برانگیخت تا آن را بر همه ی ادیان پیروز گرداند، اگرچه مشركان نخواهند». [9] .
پیشوای ششم شیعیان در تفسیر این آیه فرمود: مهدی ما ظهور می كند و دین مقدس اسلام را بر همه ی ادیان پیروز می گرداند، اگرچه دشمنان راضی نباشند. كه منظور از این پیروزی، سیطره ی نظامی و پیروزی ظاهری است و گرنه از نظر دلیل و برهان، اسلام در هر زمانی بر همه ی ادیان غلبه داشت. و مكتبهایی كه ریشه ی آسمانی دارد (چون مسیحیت و كلیمیت) چون از یك سو تحریف شده، و از سوی دیگر به هنگام تشریع شده بود، پاسخگوی نیازمندیهای قرون بعدی نبودند، از این رهگذر از نخستین روز ظهور اسلام، دلیل و منطق اسلام بر همه ی ادیان پیروز بود ولی غلبه ی ظاهری آن به هنگام ظهور آن یكتا بازمانده از حجتهای پروردگار تحقق خواهد یافت. [10] .
[ صفحه 56]
4- اعلموا ان الله یحیی الأرض بعد موتها قد بینا لكم الآیات لعلكم تعقلون».
یعنی: «بدانید كه خدا زمین را پس از مرگ آن زنده می سازد. به راستی نشانه های (قدرت خدا) را برای شما بیان كردیم، باشد كه عقل خود را بكار بندید». [11] .
پیشوای پنجم شیعیان می فرماید: مهدی ما قیام می كند و به وسیله ی گسترش عدالت در سراسر گیتی، جهان را زنده می كند، پس از آنكه در زیر كابوس ظلم و ستم مرده باشد. [12] .
پیشوای هفتم حضرت موسی بن جعفر علیه السلام نیز در تفسیر این آیه فرمود: خداوند زمین را به وسیله ی عدل و داد زنده می كند، نه بارش باران. [13] .
آری اگر جامعه ای در زیر فشار ظلم و ستم باشد جامعه ی مرده است و تنها موقعی زنده می شود كه ظلم و ستم از آن جامعه رخت بر بندد و نعمت عدالت در آن جامعه گسترش یابد. از اینجاست كه امیرمومنان علی علیه السلام عدالت را زیر بنای زندگی مردم دانسته می فرماید: «العدل قوام الرعیة».
5- «و اشرقت الأرض بنور ربها».
یعنی: «زمین به نور پروردگارش منور گردید». [14] .
امام رضا علیه السلام در تأویل این آیه می فرماید: او چهارمین فرزند من، پسر بهترین كنیزان است كه زمین را از هر جور و ستمی پاكیزه
[ صفحه 57]
می كند. مردم در ولادت او دچار تردید می شوند. او را غیبتی طولانی است چون ظاهر شود زمین با نور پروردگارش روشن می گردد. [15] .
6- «قل ارایتم ان اصبح ماوكم غورا فمن یأتیكم بما معین».
یعنی: «بگو اگر ببینید كه آب شما فروكش كند، چه كسی برای شما آب گوارا باز آورد». [16] .
همه ی موجودات زنده از آب آفریده شده و قوام آنها با آب است ولی منظور از آب گوارائی كه در آیه ی فوق مطرح شده، مقام ولایت كبرای حضرت صاحب الزمان ارواحنا فداه است كه پس از دوران فروكش (غیبت) یكبار دیگر به فرمان خدا ظاهر شده، تشنگان دانش و عظمت، و شیفتگان تقوی و عدالت را، از آبشخور اقیانوس بیكران آب حیات و معادن حكمت، سیراب فرموده، به سعادت دنیا و آخرت نائل می گرداند. به دلیل نقش حیاتی حضور امام علیه السلام در زندگی توده ها، قرآن كریم وجود اقدس امام علیه السلام را آب گوارا تعبیر نموده است.
علی بن جعفر از برادر بزرگوارش امام موسی بن جعفر علیه السلام، از تفسیر این آیه می پرسد، امام علیه السلام می فرماید: «هنگامی كه امامتان از دیدگان شما ناپدید شود و نتوانید او را ببینید چه خواهید كرد». [17] .
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم خطاب به عمار می فرماید: ای عمار! خداوند با من عهد كرده كه از تبار حسین (علیه السلام) امام پدید می آید كه نهمی آنها از دیدگان ناپدید می شود و این است معنای آیه ی شریفه ی «قل ارأیتم ان اصبح ماوكم غورا»، برای او یك غیبت طولانی است كه گروهی از عقیده ی خود برمی گردند و گروهی بر آن ثابت می مانند، چون
[ صفحه 58]
آخر الزمان فرا رسد، او ظاهر می شود و دنیا را پر از عدل و داد كند، چنانكه از جور و ستم پر شده است.» [18] .
7- «هدی للمتقین. الذین یومنون بالغیب».
یعنی: «هدایت است برای پرهیزكاران كه به غیب ایمان آورند». [19] .
طبق احادیث فراوانی منظور از غیب در این آیه امام غائب علیه السلام است. امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید: «پرهیزكاران» شیعیان علی بن ابی طالب علیه السلام است و اما «غیب» پس آن حجت غائب است. [20] .
جابر بن عبدالله انصاری در ضمن یك روایت طولانی كه از 12 پیشوای معصوم و قائم آنها بحث كرده، از رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل می كند كه فرمود: خوشا به حال آنانكه در زمان غیبت او شكیبائی پیشه كنند و بر محبت آنها استوار بمانند، كه آنها را خداوند متعال در آیه ی «الذین یومنون بالغیب» ستوده است. [21] .
8- «و لقد كتبنا فی الزبور من بعد الذكر ان الأرض یرثها عبادی الصالحون».
یعنی:«گذشته از ذكر (تورات) در زبور نیز نوشتیم كه به راستی زمین را بندگان شایسته ام به ارث می برند». [22] .
[ صفحه 59]
از امام باقر و امام صادق علیهما السلام روایت شده كه منظور از بندگان صالح در آیه ی شریفه، حضرت قائم (ارواحنا فداه) و یاران او می باشد. [23] .
جالب توجه اینكه متن این بشارت در زبور فعلی موجود است. چنانكه در بخش پیشین متن آن گذشت.
طبق وعده ی قطعی خدا در همه ی كتابهای آسمانی، روزی بندگان صالح خدا وارث زمین خواهند شد، و پرچم توحید را در سراسر كره ی خاكی به اهتزاز در خواهند آورد. دیگر از ظلم و ستم و تبعیض و تجاوز و حق كشی نشانی نخواهد بود. روح صفا و صمیمیت و برادری و برابری بر تمام دلها حكومت خواهد كرد. به امید آن روز.
9- «و له اسلم من فی السموات و من فی الأرض طوعا و كرها».
یعنی: «هر كه در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه (تسلیم او شده) بر او اسلام آورده اند». [24] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: هنگامی كه قائم (علیه السلام) قیام كند، نقطه ای در روی زمین نمی ماند جز اینكه به یكتایی خدا و رسالت حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گواهی می دهند. [25] .
ابن بكیر می گوید: از ابوالحسن (علیه السلام) در مورد آیه ی «وله اسلم» پرسیدم، فرمود: در حق قائم (علیه السلام) نازل شده است، هنگامی كه ظاهر شود اسلام را بر یهود، نصاری، صائبین، ملحدین، مرتدین و كافرین شرق و غرب، عرضه می كند هر كس (پس از شناخت حقانیت اسلام) از روی رغبت اسلام آورد، او را به نماز و زكات و دیگر وظائف اسلامی امر
[ صفحه 60]
می فرماید. و هر كس نپذیرد گردن می زند تا در شرق و غرب جهان احدی جز موحد باقی نباشد. [26] .
10- «وعدالله الذین امنوا منكم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض، كما استخلف الذین من قبلهم و لیمكنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم امنا».
یعنی: «خداوند آنها را كه از شما ایمان آورده، عمل شایسته انجام داده اند. وعده داده است كه در روی زمین جانشین سازد، چنانكه پیشینیان را جانشین ساخت. و آنان را از دینی كه برای آنها پسندیده، متمكن سازد. و آنها را پس از خوف و وحشت به امنیت برگرداند». [27] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه ی فوق فرمود: درباره ی قائم (علیه السلام) و یاران او نازل شده است. [28] .
امام زین العابدین علیه السلام آیه ی شریفه را تلاوت كرده فرمود: به خدا سوگند مقصود از آنها شیعیان ما اهل بیت است. خداوند آنها را به دست مردمی از ما كه «مهدی» این امت است جانشین قرار می دهد و متمكن می سازد و به امنیت می رساند. [29] .
نظیر این روایت از امام باقر و امام صادق علیهما السلام نیز نقل شده است. [30] .
11- «قل انما الغیب لله، فانتظروا انی معكم من المنتظرین».
[ صفحه 61]
یعنی: بگو غیب از آن خداست، پس منتظر باشید كه من نیز همراه شما از منتظرانم». [31] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: غیب در این آیه حجت خدا حضرت قائم (علیه السلام) است. [32] و چون از آن حضرت معنای آیه ی شریفه ی «الذین یومنون بالغیب» را پرسیدند، فرمود: «غیب» همان حجت قائم (علیه السلام) است و گواه آن آیه ی شریفه ی «قل انما الغیب لله!!!» می باشد. [33] .
آری او غیب است و از دیدگان ما غائب است و دیدگان نگران ما در انتظار آن یگانه منجی جهان بشریت است و پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز همراه امت انتظار ظهور او را می كشد، تا با ظهور او شریعت مقدس اسلام جامه ی عمل پوشد و قوانین عالیه و تعالیم حیاتبخش آن پیاده شود.
12- «و اللیل اذا یغشی و النهار اذا تجلی».
یعنی: «سوگند به شب، هنگامی كه فرا گیرد. و سوگند به روز هنگامی كه جلوه گر سازد». [34] .
وه چه شب ظلمانی و تاریكی كه از غیبت خورشید امامت دچارش شده ایم، وه چه روز روشن و نورانی كه در انتظار دمیدن فجرش دقیقه شماری می كنیم.
از امام باقر علیه السلام پرسیدند: منظور از «شب فراگیرنده» در این آیه
[ صفحه 62]
چیست؟ فرمود: دولتهای باطل كه در برابر ولایت كبرای مولای متقیان علی (علیه السلام) عرصه ی گیتی را جولانگاه خود قرار داده اند و خورشید امامت با بی صبری انتظار می كشد كه دولتشان سرآید. فرمود: و منظور از «روز جلوه گر» روز ظهور قائم اهل بیت است كه به هنگام طلوع دولتش، دولتهای باطل از صفحه ی هستی ریشه كن می شوند. [35] .
از روزی كه حق را از مسیر خود منحرف كردند و خورشید خلافت به در خانه ی پسر ابی قحافه زانو زد، حكومت «یلدای فراگیر» آغاز گردید، حتی در حكومت حقه ی مولی امیرمومنان علی علیه السلام نیز افق خلافت از تیرگی ابرهای تیره و تاری چون طلحه و زبیر و عمروعاص خالی نشد، از این رهگذر دوران خلافت پنج ساله ی آن حضرت لحظاتی نورانی از یك شب ظلمانی بود، كه انشاء الله با درخشش خورشید فروزان امامت، تیرگی ها از افق زندگی زدوده خواهد شد و هرگز قدرت خودنمایی نخواهد یافت.
13- «یوم یاتی بعض آیات ربك لا ینفع نفسا ایمانها لم تكن امنت من قبل، او كسبت فی ایمانها خیرا، قل انتظروا انا منتظرون».
یعنی: «روزی كه برخی از آیات پروردگارت بیاید، احدی را از ایمان آوردنش سودی نبخشد، اگر پیش از آن ایمان نیاورده باشد، یا در ایمانش خیری كسب نكرده باشد. بگو: منتظر باشید كه ما نیز از منتظرانیم». [36] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: آیات پروردگار امامان هستند و آیه ی منتظره، قائم (عجل الله فرجه) می باشد. كه اگر كسی تا روز قیام او به شمشیر، ایمان نیاورد، دیگر ایمان آوردنش سودی نبخشد، اگرچه به امامان پیشین ایمان داشته باشد. [37] .
[ صفحه 63]
و در همین رابطه فرمود: یعنی: روز ظهور قائم منتظر از ما. پس فرمود: ای ابابصیر! خوشا به شیعیان قائم ما، كه در دوران غیبت انتظار ظهور بكشند و به روز ظهور فرمان ببرند. كه آنها اولیای خدایند برای آنها ترسی نیست و آنها اندوهناك نمی گردند. [38] .
14- «یا ایها الذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا».
یعنی «ای كسانیكه ایمان آورده اید شكیبا باشید، بردبار باشید و مرابط باشید». [39] .
امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید: برای انجام فرائض شكیبا باشید و در برابر دشمنان بردبار باشید و با امام منتظر (علیه السلام) در ارتباط باشید. [40] .
امام زین العابدین و امام باقر علیهما السلام می فرمایند: این آیه در حق ما نازل شده است، ولی آن «مرابط» بودن كه به ما امر شده، هنوز تحقق نیافته است و در تبار «مرابط» ما خواهد بود. [41] .
تردیدی نیست كه منظور از آن، حضرت بقیةالله ارواحنا فداه است، چنانكه خود آن بزرگوار توقیع شریف خود خطاب به شیخ مفید می نویسد: «من عبدالله المرابط فی سبیله»: «از بنده ی خدا كه مرابط در راه اوست» [42] كه امام علیه السلام از خود به عنوان «مرابط» تعبیر فرموده اند.
برای ارتباط با امام غائب ارواحنا فداه راههای فراوان هست كه از آن جمله است:
[ صفحه 64]
1- خودسازی در پرتو انجام وظیفه.
2- انتظار سازنده، برای تشریف فرمایی آن یكتا رهبر.
3- نیایش دائم برای تعجیل در امر فرج.
4- صدقه دادن برای سلامتی آن سرور.
15- «و العصر ان الانسان لفی خسر، الا الذین امنوا و عملوا الصالحات و تواصو بالحق و تواصووا بالصبر».
یعنی: «سوگند به عصر (عصر رسالت، یا عصر ظهور) كه انسان در زیانكاری است. به جز آنانكه ایمان آورده، عمل شایسته انجام داده، توصیه به حق نموده، توصیه به صبر نمودند». [43] .
امام صادق علیه السلام فرمود: منظور از عصر، دوران ظهور قائم علیه السلام است زیانكاران، دشمنان ما هستند، باورداران آنهایند كه به آیات ما ایمان آورده اند. عمل شایسته انجام دهنده ها، كسانی هستند كه با برادران خود مواسات نموده اند. توصیه به حق كنندگان، آنهایند كه به امامت ما توصیه كرده اند. و توصیه به صبر كنندگان، آنهایند كه در زمان غیبت یكدیگر را به صبر و شكیبایی توصیه می كنند. [44] .
16- «و من قتل مظلوما فقد جعلنا فقد جعلنا لولیه سلطانا، فلا یسرف فی القتل انه كان منصورا».
یعنی: «كسی كه مظلومانه كشته شود برای خونخواه او فرمانروایی مقدر كرده ایم. در كشتار زیاده روی نكند كه او یاری شده است». [45] .
[ صفحه 65]
امام صادق علیه السلام می فرماید: این آیه در حق قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است كه ظهور كرده انتقام خون امام حسین علیه السلام را می گیرد. [46] .
او خونخواه خون مظلومان در راستای تاریخ است و به هنگام ظهور به خونخواهی جد بزرگوارش سرور شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام برمی خیزد، كه همواره در دعای شریف ندبه می خوانیم:
«این الطالب بدم المقتول بكربلا»: «كجاست منتقم خون شهید كربلا»؟!
17- و قل جاء الحق و زهق الباطل، ان الباطل كان زهوقا».
یعنی: «بگو حق آمد و باطل نابود شد، كه به راستی باطل نابود شدنی است». [47] .
امام باقر علیه السلام در رابطه با آیه ی فوق فرمود: هنگامی كه قائم علیه السلام قیام كند، دولت باطل نابود می شود. [48] و در ضمن دعای شریف ندبه می خوانیم: «اللهم و اقم به الحق و ادحض به الباطل»: «بار خدایا! به وسیله ی او حق را بر پا كن و باطل را ریشه كن فرما».
18- «و اسبغ علیكم نعمه ظاهرة و باطنة».
یعنی: «نعمتهای ظاهری و باطنی خود را به وفور بر شما فرو فرستاد». [49] .
حضرت موسی بن جعفر علیه السلام در تفسیر آیه ی فوق فرمود: نعمت
[ صفحه 66]
ظاهری امام ظاهر، و نعمت باطنی امام غائب است كه شخص او از دیده ها غائب می شود و معدنهای زیر زمینی برای او آشكار می گردد و راههای دور برای او نزدیك می شود. [50] .
19- «فاستبقوا الخیرات اینما تكونوا یأت بكم الله جمیعا ان الله علی كل شی ء قدیر».
یعنی: «به سوی نیكی ها بشتابید (در كارهای خیر از یكدیگر پیشی بگیرید) هر كجا باشید خداوند شما را گرد می آورد كه خداوند به هر چیزی تواناست». [51] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه ی شریفه می فرماید: این آیه در حق یاران حضرت قائم (عجل الله فرجه) است كه تعدادشان سیصد و ده و اندی نفر است كه به خدا سوگند آنهایند «امت معدودة»، كه همچون قطعات ابر پاییزی در یك ساعت گرد می آیند. [52] .
امام صادق علیه السلام فرمود: منظور از «اینما تكونوا...» اصحاب قائم (علیه السلام) هستند كه شبانه از رختخوابهای خود ربوده می شوند و بامدادان در مكه گرد می آیند. و برخی از آنها در وسط روز در میان ابرها برده می شوند كه اسم و وصف و نسب آنها شناخته شده است. [53] .
و در حدیث دیگر می فرماید: چون فرمان ظهور صادر شود 313 نفر یاران او چون ابر پاییزی گرد می آیند كه آنها پرچمداران حضرت مهدی علیه السلام هستند، برخی از آنها شبانه از رختخوابهایشان ربوده شده، بامدادان در مكه گرد می آیند و برخی از آنها در روز روشن سوار برابر
[ صفحه 67]
حركت می كنند. و در پایان می فرماید: آیه ی «اینما تكونوا...» در حق آنها نازل شده است. [54] .
طبق روایات فراوان، تعداد یاد شده از یاران اولیه ی حضرت بقیة الله ارواحنا فداه بدون تعیین وقت قبلی در مسجد الحرام گرد آمده، میان ركن و مقام با آن حضرت بیعت می كنند.
20-«فالذین امنوا به و عزروه و نصروه و اتبعوا النور الذی انزل معه، اولئك هم المفلحون».
یعنی: «پس كسانی كه به او - پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم -ایمان آوردند و گرامی اش داشتند و یاریش كردند و از نوری كه همراه او نازل شده پیروی كردند، آنهایند رستگاران». [55] .
امام باقر علیه السلام پس از تفسیر این آیه ی شریفه می فرماید: پاداش آنها «لهم البشری فی الحیاة الدنیا» است، كه پاداش آنها در دنیا بشارت قیام قائم (عجل الله فرجه) و ظهور او و ریشه كن ساختن دشمنان از صفحه ی گیتی، و بشارت آنها در آخرت، رهایی و رستگاری و ورود بر پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت آن حضرت (علیهم السلام) در حوض كوثر می باشد. [56] .
21- «و یسئلونك عن الساعة ایان مرسیها، قل انما علمها عند ربی، لا یجیها لوقتها الا هو، ثقلت فی السماوات و الأرض، لا تأتیكم الا بغتة».
یعنی: «از تو در مورد ساعت (رستاخیز) می پرسند كه كی واقع می شود؟ بگو آگاهی از آن، نزد پروردگارم هست و بس. وقت آن را جز
[ صفحه 68]
او آشكار نمی كند. در آسمانها و زمین بس سنگین شده، جز به طور ناگهانی نیاید». [57] .
مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام روایت می كند كه در تفسیر این آیه فرمود: ساعت قیام قائم علیه السلام می باشد. [58] .
آری طبق روایات فراوانی ساعت ظهور آن منجی بشریت، همانند وقت رستاخیز مخصوص پروردگار است و خدای تبارك و تعالی هیچ پیامبر و یا فرشته ای را از آن آگاه نساخته است. از این رهگذر هنگامی كه از وجد مقدس رسول اكرم و مولای متقیان امیر مومنان علی علیه السلام در این رابطه سوال شد، فرمودند: «پاسخگو چیزی بیش از پرسش كننده نمی داند». [59] .
22- «الا ان الذین یمارون فی الساعة لفی ضلال بعید».
یعنی: «آگاه باش، آنانكه در مورد ساعت تردید می كنند، در گمراهی آشكار هستند». [60] .
مفضل بن عمر می گوید: از محضر امام صادق علیه السلام پرسیدم: معنای «یمارون فی الساعة» چیست؟ فرمود: آنها كه می گویند: كی متولد شده؟! چه كسی او را دیده؟! كجا هست؟! كی ظهور می كند؟! كه این پرسشها ناشی از شتاب زدگی در امر خدا، تردید در قضای خدا، و مداخله در قدرت اوست. اینها در دنیا زیانكارند و در آخرت بازگشت بسیار بدی دارند. [61] پرسیدم: مگر نمی توان برای او وقتی تعیین كرد؟ فرمود: ای مفضل!
[ صفحه 69]
من وقتی تعیین نمی كنم، و هرگز نمی توان وقتی تعیین كرد. هر كس برای مهدی ما ارواحنا فداه وقتی تعیین كند در علم خدا شركت جسته است و ادعا نموده كه بر غیب او آگاهی یافته است. [62] .
23- «الحمدلله الذی صدقنا وعده و اورثنا الارض».
یعنی: همه ی سپاس و ستایش از آن خداوندیست كه وعده اش را در حق ما تحقق بخشید و زمین را به ارث ما درآورد». [63] .
مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام پرسید: از كجا و چگونه ظاهر می شود؟
فرمود: ای مفضل! به تنهایی ظاهر می شود، به تنهایی وارد مسجد الحرام می شود، به تنهایی قدم در كعبه می گذارد، شب را به تنهایی سپری می كند. چون تاریكی همه جا را فرا گرفت، جبرئیل و میكائیل و فرشتگان در صفهای فشرده به محضر آن حضرت می شتابند. جبرئیل عرضه می دارد: ای سرور من! فرمان تو مطاع است، آنچه امر بفرمایی انجام می پذیرد. آنگاه دست مبارك آن حضرت را (به رسم بیعت) مسح می كند و می گوید: «سپاس و ستایش از آن خداوندی است كه وعده اش را تحقق بخشید و زمین را به ارث ما درآورد». [64] .
24- «و لنبلونكم بشیی من الخوف و الجوع، و نقص من الأموال و الأنفس و الثمرات، و بشر الصابرین».
یعنی: «هر آینه شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و كاهش در مالها، جانها و میوه ها بیازمائیم، و مژده ده صبر پیشگان را». [65] .
[ صفحه 70]
امام صادق علیه السلام فرمود: پیش از قیام قائم علیه السلام به ناگزیر سال قحطی خواهد بود كه مردم در آن گرسنگی خواهند ماند و وحشتی شدید از كشته شدن و كاهش اموال و میوه ها خواهند داشت و این در كتاب خدا به صراحت آمده است. سپس آیه ی فوق را تلاوت فرمود. [66] .
و در حدیث دیگر از آن حضرت روایت شده كه فرمود: پیش از ظهور قائم ارواحنا فداه نشانه هایی هست. محمد بن مسلم گفت: آنها چیست؟ فرمود: آنها این آیه ی شریفه است كه می فرماید: «و لنبلونكم...»: «شما (مومنان) را می آزماییم با ترس (از پادشاهان) و گرسنگی (در اثر گرانی قیمتها) و كاهشی در مالها (با تباهی تجارتها و كمی سود آن) و جانها (با مرگ و میر) و میوه ها (كمی محصول و كمی بركت) در آن هنگام مژده بده و صبر پیشگان را (با ظهور حضرت قائم علیه السلام) سپس فرمود: ای محمد! این است تأویل آن آیه، كه ترا جز خدا و راسخون در علم نمی دانند. [67] .
25- «و قاتلوهم حتی لا تكون فتنة و یكون الذین كله لله».
یعنی:«با آنها بجنگید تا دیگر فتنه ای نباشد و دین تماما از آن خدا باشد». [68] .
امام باقر علیه السلام فرمود: هنوز تأویل این آیه نیامده است، پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خود و اصحابش به آنها نیاز داشتند، از این رهگذر به آنها مهلت دادند، هنگامی كه تأویل این بیاید، دیگر از آنها پذیرفته نیست، آنها كشته می شوند تا توحید را بپذیرند و شركی در روی زمین باقی نباشد. [69] و آن هنگامی است كه قائم ما ارواحنا فداه قیام كند. [70] .
[ صفحه 71]
امام صادق علیه السلام فرمود: چون قائم ما ارواحنا فداه قیام كند، هر كس كه زمان او را درك كند، تأویل این آیه را می بیند، آن روز آئین محمدی (صلی الله علیه و آله و سلم) به هر نقطه ای كه تاریكی شب رسیده، می رسد. دیگر شرك و الحادی در روی زمین باقی نمی ماند. [71] .
26- «افغیر دین الله یبغون و له اسلم من فی السماوات و الارض طوعا و كرها و الیه یرجعون».
یعنی: «آیا جز دین خدا را می طلبند، در حالیكه آنكه در آسمانها و زمین است، خواه و ناخواه برای او اسلام آورده، و به سوی او باز گردانده می شوند.» [72] .
امام صادق علیه السلام در مورد این آیه فرمود: هنگامی كه قائم ما ارواحنا فداه قیام كند، در روی زمین نقطه ای نمی ماند جز اینكه در آن به یكتایی خدا و رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گواهی داده می شود. [73] و خطاب به مفضل فرمود: به خدا سوگند، ای مفضل! از میان ادیان و مذاهب اختلاف را بر می دارد و در سراسر جهان یك دین حكومت می كند، چنانكه خداوند می فرماید:
«ان الذین عندالله الاسلام» و می فرماید: «و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه». [74] .
27- «و الذین امنوا بالله و رسله و اولئك هم الصدیقون و الشهداء عند ربهم، لهم اجرهم و نورهم».
[ صفحه 72]
یعنی: «آنانكه ایمان آوردند به خدا و پیامبران، آنهایند راستگویان و گواهان در نزد پروردگارشان، برای آنهاست پاداش و نورشان». [75] .
امام باقر علیه السلام فرمود: كسی كه از شما این امر را بشناسد و برای آن انتظار بكشد و خیر را در آن بداند، مانند كسی است كه در ركاب قائم آل محمد (صلی الله علیه و اله و سلم) شمشیر بزند، بلكه به خدا سوگند مانند كسی است كه در محضر پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) جهاد كند، بار سوم فرمود: نه به خدا سوگند، مانند كسی است كه در حضور پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به شهادت برسد. و در این رابطه آیه ایست در قرآن كریم. پرسیدم: آن كدام آیه است؟ فرمود: «و الذین امنو بالله و رسله...» [76] در روایات بسیاری تصریح شده كه هر كس در حال انتظار ظهور قائم آل محمد (صلی الله علیه و اله و سلم) بمیرد، شهید است، اگرچه در رختخواب از دنیا برود.
28- «یریدون لیطفئوا نورالله بافواههم و الله متم نوره و لو كره الكافرون».
یعنی: «می خواهند نور خدا را با دهانهای خود خاموش كنند، ولی خداوند نور خود را به اتمام می رساند، اگرچه كافران نخواهند». [77] .
در تفسیر علی بن ابراهیم می فرماید: این آیه در حق قائم آل محمد (صلی الله علیه و اله و سلم) است، كه هنگامی كه خارج شود، خداوند او را بر همه ی ادیان پیروز گرداند، كه جز خدا پرستیده نشود، و این است معنای گفتار پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم): «زمین را پر از عدل و داد كند،
[ صفحه 73]
آنچنان كه پر از جور و ستم شده است». [78] .
29- «و اخری تحبونها نصر من الله و فتح قریب و بشر المومنین».
یعنی: «بشارت دیگری كه دوستش دارید، یاری خداوند و پیروزی نزدیك، می باشد. و مژده بده باورداران را». [79] .
امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه ی شریفه فرمود: نصرت و یاری خداوند، در فتح مكه؛ و پیروزی نزدیك، پیروزی جهانی حضرت بقیة الله ارواحنا فداه است، كه بشارت بزرگی بر اهل ایمان است. [80] .
30- «أمن یجیب المضطر اذا دعاه و یكشف السوء و یجعلكم خلفاء الأرض».
یعنی: «و یا كسی كه مضطر را اجابت می كند هنگامی كه او را بخواند، و اندوه را از او برمی دارد و شما را خلفای روی زمین می گرداند». [81] .
امام صادق علیه السلام در شأن نزول قرآن می فرماید: در حق قائم ارواحنا فداه نازل شده است. به خدا سوگند، او مضطری است كه هر وقت دو ركعت نماز در مقام (مقام ابراهیم در مسجد الحرام) بگذارد و خدا را بخواند، خداوند دعایش را مستجاب فرماید و اندوهش را رفع نماید و او را در روی زمین جانشین قرار دهد. [82] .
امام باقر علیه السلام نیز می فرماید: به خدا سوگند او مضطری است كه
[ صفحه 74]
خداوند در حق او می فرماید:«امن یجیب المضطر...». [83] .
بار خدایا ما نیز ترا به جان آن سرور سوگند می دهیم كه هر چه زودتر جامه ی ظهور بر تن مباركش بپوشان و همه ی اندوهها را به دست با كفایت او رفع بفرما، و ما را از بهترین خدمتگزاران درگاهش قرار بده.
[ صفحه 77]
«بازمانده ی خدا بهتر است برای شما، اگر مومن باشید».
(هود: 86)
بیش از یكصد آیه از قرآن كریم به مصلح كل حضرت بقیة الله ارواحنا فداه تفسیر و تأویل شده است، كه علامه ی بزرگوار، مولی محمد باقر مجلسی در دائرة المعارف بزرگ شیعه «بحارالانوار» 65 آیه را به استناد احادیث وارده از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام در پیرامون ظهور یكتا بازمانده از حجتهای حضرت احدیت نقل كرده است. [1] و برخی از بزرگان كتابهایی را در این رابطه به رشته ی تحریر در آورده اند كه از آن جمله است:
1- المحجة فیما نزل فی القائم الحجة (علیه السلام)
شامل 120 آیه از آیات تفسیر شده به ظهور حضرت مهدی ارواحنا فداه به استناد احادیث وارده از معصومین علیهم السلام. [2] .
[ صفحه 54]
2- المهدی فی القرآن
شامل 110 آیه از آیات تأویل شده به ظهور حضرت بقیة الله به استناد احادیث وارده از طریق شیعه و سنی. [3] .
3- موعود قرآن
ترجمه ی فارسی «المهدی فی القرآن».
4- سیمای امام زمان (علیه السلام) در آینه ی قرآن
شامل بیش از 140 آیه از آیات قرآن كریم كه در روایات فریقین (شیعه و سنی) به ظهور قبله ی موعود و كعبه ی مقصود تفسیر شده است. [4] .
و ما در اینجا به نقل چند آیه در این رابطه بسنده می كنیم:
1- «و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض و نجعلهم أئمة و نجعلهم الوارثین».
یعنی: «و ما اراده كرده ایم به آنانكه در روی زمین به ضعف كشیده شده اند منت نهاده، آنها را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم». [5] .
طبق روایات بیشماری این آیه در حق مصلح جهان حضرت بقیة الله ارواح العالمین له الفداء نازل شده كه در آخر الزمان قیام كرده، بساط ننگین ظلم و بیدادگری را در هم خواهد پیچید و پرچم عدالت را در سرتاسر جهان به اهتزاز در خواهد آورد. و به تكتازی فرعونیان خاتمه خواهد داد. [6] .
2- «بقیة الله خیر لكم ان كنتم مومنین».
[ صفحه 55]
یعنی: بازمانده ی خدا بهتر است برای شما، اگر مومن باشید». [7] .
مطابق روایات فراوانی، هنگامی كه حضرت بقیةالله ارواحنا فداه ظهور می كند پشت خود را به دیوار كعبه تكیه داده، نخستین چیزی كه به زبان می آورد، این آیه ی شریفه است، آنگاه همه ی آنها كه در آنجا گرد آمده اند با عنوان «السلام علیك یا بقیة الله» به پیشگاه آن حضرت عرض ادب می كنند. [8] .
3- هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین كله و لو كره المشركون».
یعنی: «او خدایی است كه پیامبرش را با هدایت و دین حق برانگیخت تا آن را بر همه ی ادیان پیروز گرداند، اگرچه مشركان نخواهند». [9] .
پیشوای ششم شیعیان در تفسیر این آیه فرمود: مهدی ما ظهور می كند و دین مقدس اسلام را بر همه ی ادیان پیروز می گرداند، اگرچه دشمنان راضی نباشند. كه منظور از این پیروزی، سیطره ی نظامی و پیروزی ظاهری است و گرنه از نظر دلیل و برهان، اسلام در هر زمانی بر همه ی ادیان غلبه داشت. و مكتبهایی كه ریشه ی آسمانی دارد (چون مسیحیت و كلیمیت) چون از یك سو تحریف شده، و از سوی دیگر به هنگام تشریع شده بود، پاسخگوی نیازمندیهای قرون بعدی نبودند، از این رهگذر از نخستین روز ظهور اسلام، دلیل و منطق اسلام بر همه ی ادیان پیروز بود ولی غلبه ی ظاهری آن به هنگام ظهور آن یكتا بازمانده از حجتهای پروردگار تحقق خواهد یافت. [10] .
[ صفحه 56]
4- اعلموا ان الله یحیی الأرض بعد موتها قد بینا لكم الآیات لعلكم تعقلون».
یعنی: «بدانید كه خدا زمین را پس از مرگ آن زنده می سازد. به راستی نشانه های (قدرت خدا) را برای شما بیان كردیم، باشد كه عقل خود را بكار بندید». [11] .
پیشوای پنجم شیعیان می فرماید: مهدی ما قیام می كند و به وسیله ی گسترش عدالت در سراسر گیتی، جهان را زنده می كند، پس از آنكه در زیر كابوس ظلم و ستم مرده باشد. [12] .
پیشوای هفتم حضرت موسی بن جعفر علیه السلام نیز در تفسیر این آیه فرمود: خداوند زمین را به وسیله ی عدل و داد زنده می كند، نه بارش باران. [13] .
آری اگر جامعه ای در زیر فشار ظلم و ستم باشد جامعه ی مرده است و تنها موقعی زنده می شود كه ظلم و ستم از آن جامعه رخت بر بندد و نعمت عدالت در آن جامعه گسترش یابد. از اینجاست كه امیرمومنان علی علیه السلام عدالت را زیر بنای زندگی مردم دانسته می فرماید: «العدل قوام الرعیة».
5- «و اشرقت الأرض بنور ربها».
یعنی: «زمین به نور پروردگارش منور گردید». [14] .
امام رضا علیه السلام در تأویل این آیه می فرماید: او چهارمین فرزند من، پسر بهترین كنیزان است كه زمین را از هر جور و ستمی پاكیزه
[ صفحه 57]
می كند. مردم در ولادت او دچار تردید می شوند. او را غیبتی طولانی است چون ظاهر شود زمین با نور پروردگارش روشن می گردد. [15] .
6- «قل ارایتم ان اصبح ماوكم غورا فمن یأتیكم بما معین».
یعنی: «بگو اگر ببینید كه آب شما فروكش كند، چه كسی برای شما آب گوارا باز آورد». [16] .
همه ی موجودات زنده از آب آفریده شده و قوام آنها با آب است ولی منظور از آب گوارائی كه در آیه ی فوق مطرح شده، مقام ولایت كبرای حضرت صاحب الزمان ارواحنا فداه است كه پس از دوران فروكش (غیبت) یكبار دیگر به فرمان خدا ظاهر شده، تشنگان دانش و عظمت، و شیفتگان تقوی و عدالت را، از آبشخور اقیانوس بیكران آب حیات و معادن حكمت، سیراب فرموده، به سعادت دنیا و آخرت نائل می گرداند. به دلیل نقش حیاتی حضور امام علیه السلام در زندگی توده ها، قرآن كریم وجود اقدس امام علیه السلام را آب گوارا تعبیر نموده است.
علی بن جعفر از برادر بزرگوارش امام موسی بن جعفر علیه السلام، از تفسیر این آیه می پرسد، امام علیه السلام می فرماید: «هنگامی كه امامتان از دیدگان شما ناپدید شود و نتوانید او را ببینید چه خواهید كرد». [17] .
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم خطاب به عمار می فرماید: ای عمار! خداوند با من عهد كرده كه از تبار حسین (علیه السلام) امام پدید می آید كه نهمی آنها از دیدگان ناپدید می شود و این است معنای آیه ی شریفه ی «قل ارأیتم ان اصبح ماوكم غورا»، برای او یك غیبت طولانی است كه گروهی از عقیده ی خود برمی گردند و گروهی بر آن ثابت می مانند، چون
[ صفحه 58]
آخر الزمان فرا رسد، او ظاهر می شود و دنیا را پر از عدل و داد كند، چنانكه از جور و ستم پر شده است.» [18] .
7- «هدی للمتقین. الذین یومنون بالغیب».
یعنی: «هدایت است برای پرهیزكاران كه به غیب ایمان آورند». [19] .
طبق احادیث فراوانی منظور از غیب در این آیه امام غائب علیه السلام است. امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید: «پرهیزكاران» شیعیان علی بن ابی طالب علیه السلام است و اما «غیب» پس آن حجت غائب است. [20] .
جابر بن عبدالله انصاری در ضمن یك روایت طولانی كه از 12 پیشوای معصوم و قائم آنها بحث كرده، از رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل می كند كه فرمود: خوشا به حال آنانكه در زمان غیبت او شكیبائی پیشه كنند و بر محبت آنها استوار بمانند، كه آنها را خداوند متعال در آیه ی «الذین یومنون بالغیب» ستوده است. [21] .
8- «و لقد كتبنا فی الزبور من بعد الذكر ان الأرض یرثها عبادی الصالحون».
یعنی:«گذشته از ذكر (تورات) در زبور نیز نوشتیم كه به راستی زمین را بندگان شایسته ام به ارث می برند». [22] .
[ صفحه 59]
از امام باقر و امام صادق علیهما السلام روایت شده كه منظور از بندگان صالح در آیه ی شریفه، حضرت قائم (ارواحنا فداه) و یاران او می باشد. [23] .
جالب توجه اینكه متن این بشارت در زبور فعلی موجود است. چنانكه در بخش پیشین متن آن گذشت.
طبق وعده ی قطعی خدا در همه ی كتابهای آسمانی، روزی بندگان صالح خدا وارث زمین خواهند شد، و پرچم توحید را در سراسر كره ی خاكی به اهتزاز در خواهند آورد. دیگر از ظلم و ستم و تبعیض و تجاوز و حق كشی نشانی نخواهد بود. روح صفا و صمیمیت و برادری و برابری بر تمام دلها حكومت خواهد كرد. به امید آن روز.
9- «و له اسلم من فی السموات و من فی الأرض طوعا و كرها».
یعنی: «هر كه در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه (تسلیم او شده) بر او اسلام آورده اند». [24] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: هنگامی كه قائم (علیه السلام) قیام كند، نقطه ای در روی زمین نمی ماند جز اینكه به یكتایی خدا و رسالت حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گواهی می دهند. [25] .
ابن بكیر می گوید: از ابوالحسن (علیه السلام) در مورد آیه ی «وله اسلم» پرسیدم، فرمود: در حق قائم (علیه السلام) نازل شده است، هنگامی كه ظاهر شود اسلام را بر یهود، نصاری، صائبین، ملحدین، مرتدین و كافرین شرق و غرب، عرضه می كند هر كس (پس از شناخت حقانیت اسلام) از روی رغبت اسلام آورد، او را به نماز و زكات و دیگر وظائف اسلامی امر
[ صفحه 60]
می فرماید. و هر كس نپذیرد گردن می زند تا در شرق و غرب جهان احدی جز موحد باقی نباشد. [26] .
10- «وعدالله الذین امنوا منكم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض، كما استخلف الذین من قبلهم و لیمكنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم امنا».
یعنی: «خداوند آنها را كه از شما ایمان آورده، عمل شایسته انجام داده اند. وعده داده است كه در روی زمین جانشین سازد، چنانكه پیشینیان را جانشین ساخت. و آنان را از دینی كه برای آنها پسندیده، متمكن سازد. و آنها را پس از خوف و وحشت به امنیت برگرداند». [27] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه ی فوق فرمود: درباره ی قائم (علیه السلام) و یاران او نازل شده است. [28] .
امام زین العابدین علیه السلام آیه ی شریفه را تلاوت كرده فرمود: به خدا سوگند مقصود از آنها شیعیان ما اهل بیت است. خداوند آنها را به دست مردمی از ما كه «مهدی» این امت است جانشین قرار می دهد و متمكن می سازد و به امنیت می رساند. [29] .
نظیر این روایت از امام باقر و امام صادق علیهما السلام نیز نقل شده است. [30] .
11- «قل انما الغیب لله، فانتظروا انی معكم من المنتظرین».
[ صفحه 61]
یعنی: بگو غیب از آن خداست، پس منتظر باشید كه من نیز همراه شما از منتظرانم». [31] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: غیب در این آیه حجت خدا حضرت قائم (علیه السلام) است. [32] و چون از آن حضرت معنای آیه ی شریفه ی «الذین یومنون بالغیب» را پرسیدند، فرمود: «غیب» همان حجت قائم (علیه السلام) است و گواه آن آیه ی شریفه ی «قل انما الغیب لله!!!» می باشد. [33] .
آری او غیب است و از دیدگان ما غائب است و دیدگان نگران ما در انتظار آن یگانه منجی جهان بشریت است و پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز همراه امت انتظار ظهور او را می كشد، تا با ظهور او شریعت مقدس اسلام جامه ی عمل پوشد و قوانین عالیه و تعالیم حیاتبخش آن پیاده شود.
12- «و اللیل اذا یغشی و النهار اذا تجلی».
یعنی: «سوگند به شب، هنگامی كه فرا گیرد. و سوگند به روز هنگامی كه جلوه گر سازد». [34] .
وه چه شب ظلمانی و تاریكی كه از غیبت خورشید امامت دچارش شده ایم، وه چه روز روشن و نورانی كه در انتظار دمیدن فجرش دقیقه شماری می كنیم.
از امام باقر علیه السلام پرسیدند: منظور از «شب فراگیرنده» در این آیه
[ صفحه 62]
چیست؟ فرمود: دولتهای باطل كه در برابر ولایت كبرای مولای متقیان علی (علیه السلام) عرصه ی گیتی را جولانگاه خود قرار داده اند و خورشید امامت با بی صبری انتظار می كشد كه دولتشان سرآید. فرمود: و منظور از «روز جلوه گر» روز ظهور قائم اهل بیت است كه به هنگام طلوع دولتش، دولتهای باطل از صفحه ی هستی ریشه كن می شوند. [35] .
از روزی كه حق را از مسیر خود منحرف كردند و خورشید خلافت به در خانه ی پسر ابی قحافه زانو زد، حكومت «یلدای فراگیر» آغاز گردید، حتی در حكومت حقه ی مولی امیرمومنان علی علیه السلام نیز افق خلافت از تیرگی ابرهای تیره و تاری چون طلحه و زبیر و عمروعاص خالی نشد، از این رهگذر دوران خلافت پنج ساله ی آن حضرت لحظاتی نورانی از یك شب ظلمانی بود، كه انشاء الله با درخشش خورشید فروزان امامت، تیرگی ها از افق زندگی زدوده خواهد شد و هرگز قدرت خودنمایی نخواهد یافت.
13- «یوم یاتی بعض آیات ربك لا ینفع نفسا ایمانها لم تكن امنت من قبل، او كسبت فی ایمانها خیرا، قل انتظروا انا منتظرون».
یعنی: «روزی كه برخی از آیات پروردگارت بیاید، احدی را از ایمان آوردنش سودی نبخشد، اگر پیش از آن ایمان نیاورده باشد، یا در ایمانش خیری كسب نكرده باشد. بگو: منتظر باشید كه ما نیز از منتظرانیم». [36] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: آیات پروردگار امامان هستند و آیه ی منتظره، قائم (عجل الله فرجه) می باشد. كه اگر كسی تا روز قیام او به شمشیر، ایمان نیاورد، دیگر ایمان آوردنش سودی نبخشد، اگرچه به امامان پیشین ایمان داشته باشد. [37] .
[ صفحه 63]
و در همین رابطه فرمود: یعنی: روز ظهور قائم منتظر از ما. پس فرمود: ای ابابصیر! خوشا به شیعیان قائم ما، كه در دوران غیبت انتظار ظهور بكشند و به روز ظهور فرمان ببرند. كه آنها اولیای خدایند برای آنها ترسی نیست و آنها اندوهناك نمی گردند. [38] .
14- «یا ایها الذین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا».
یعنی «ای كسانیكه ایمان آورده اید شكیبا باشید، بردبار باشید و مرابط باشید». [39] .
امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید: برای انجام فرائض شكیبا باشید و در برابر دشمنان بردبار باشید و با امام منتظر (علیه السلام) در ارتباط باشید. [40] .
امام زین العابدین و امام باقر علیهما السلام می فرمایند: این آیه در حق ما نازل شده است، ولی آن «مرابط» بودن كه به ما امر شده، هنوز تحقق نیافته است و در تبار «مرابط» ما خواهد بود. [41] .
تردیدی نیست كه منظور از آن، حضرت بقیةالله ارواحنا فداه است، چنانكه خود آن بزرگوار توقیع شریف خود خطاب به شیخ مفید می نویسد: «من عبدالله المرابط فی سبیله»: «از بنده ی خدا كه مرابط در راه اوست» [42] كه امام علیه السلام از خود به عنوان «مرابط» تعبیر فرموده اند.
برای ارتباط با امام غائب ارواحنا فداه راههای فراوان هست كه از آن جمله است:
[ صفحه 64]
1- خودسازی در پرتو انجام وظیفه.
2- انتظار سازنده، برای تشریف فرمایی آن یكتا رهبر.
3- نیایش دائم برای تعجیل در امر فرج.
4- صدقه دادن برای سلامتی آن سرور.
15- «و العصر ان الانسان لفی خسر، الا الذین امنوا و عملوا الصالحات و تواصو بالحق و تواصووا بالصبر».
یعنی: «سوگند به عصر (عصر رسالت، یا عصر ظهور) كه انسان در زیانكاری است. به جز آنانكه ایمان آورده، عمل شایسته انجام داده، توصیه به حق نموده، توصیه به صبر نمودند». [43] .
امام صادق علیه السلام فرمود: منظور از عصر، دوران ظهور قائم علیه السلام است زیانكاران، دشمنان ما هستند، باورداران آنهایند كه به آیات ما ایمان آورده اند. عمل شایسته انجام دهنده ها، كسانی هستند كه با برادران خود مواسات نموده اند. توصیه به حق كنندگان، آنهایند كه به امامت ما توصیه كرده اند. و توصیه به صبر كنندگان، آنهایند كه در زمان غیبت یكدیگر را به صبر و شكیبایی توصیه می كنند. [44] .
16- «و من قتل مظلوما فقد جعلنا فقد جعلنا لولیه سلطانا، فلا یسرف فی القتل انه كان منصورا».
یعنی: «كسی كه مظلومانه كشته شود برای خونخواه او فرمانروایی مقدر كرده ایم. در كشتار زیاده روی نكند كه او یاری شده است». [45] .
[ صفحه 65]
امام صادق علیه السلام می فرماید: این آیه در حق قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است كه ظهور كرده انتقام خون امام حسین علیه السلام را می گیرد. [46] .
او خونخواه خون مظلومان در راستای تاریخ است و به هنگام ظهور به خونخواهی جد بزرگوارش سرور شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام برمی خیزد، كه همواره در دعای شریف ندبه می خوانیم:
«این الطالب بدم المقتول بكربلا»: «كجاست منتقم خون شهید كربلا»؟!
17- و قل جاء الحق و زهق الباطل، ان الباطل كان زهوقا».
یعنی: «بگو حق آمد و باطل نابود شد، كه به راستی باطل نابود شدنی است». [47] .
امام باقر علیه السلام در رابطه با آیه ی فوق فرمود: هنگامی كه قائم علیه السلام قیام كند، دولت باطل نابود می شود. [48] و در ضمن دعای شریف ندبه می خوانیم: «اللهم و اقم به الحق و ادحض به الباطل»: «بار خدایا! به وسیله ی او حق را بر پا كن و باطل را ریشه كن فرما».
18- «و اسبغ علیكم نعمه ظاهرة و باطنة».
یعنی: «نعمتهای ظاهری و باطنی خود را به وفور بر شما فرو فرستاد». [49] .
حضرت موسی بن جعفر علیه السلام در تفسیر آیه ی فوق فرمود: نعمت
[ صفحه 66]
ظاهری امام ظاهر، و نعمت باطنی امام غائب است كه شخص او از دیده ها غائب می شود و معدنهای زیر زمینی برای او آشكار می گردد و راههای دور برای او نزدیك می شود. [50] .
19- «فاستبقوا الخیرات اینما تكونوا یأت بكم الله جمیعا ان الله علی كل شی ء قدیر».
یعنی: «به سوی نیكی ها بشتابید (در كارهای خیر از یكدیگر پیشی بگیرید) هر كجا باشید خداوند شما را گرد می آورد كه خداوند به هر چیزی تواناست». [51] .
امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه ی شریفه می فرماید: این آیه در حق یاران حضرت قائم (عجل الله فرجه) است كه تعدادشان سیصد و ده و اندی نفر است كه به خدا سوگند آنهایند «امت معدودة»، كه همچون قطعات ابر پاییزی در یك ساعت گرد می آیند. [52] .
امام صادق علیه السلام فرمود: منظور از «اینما تكونوا...» اصحاب قائم (علیه السلام) هستند كه شبانه از رختخوابهای خود ربوده می شوند و بامدادان در مكه گرد می آیند. و برخی از آنها در وسط روز در میان ابرها برده می شوند كه اسم و وصف و نسب آنها شناخته شده است. [53] .
و در حدیث دیگر می فرماید: چون فرمان ظهور صادر شود 313 نفر یاران او چون ابر پاییزی گرد می آیند كه آنها پرچمداران حضرت مهدی علیه السلام هستند، برخی از آنها شبانه از رختخوابهایشان ربوده شده، بامدادان در مكه گرد می آیند و برخی از آنها در روز روشن سوار برابر
[ صفحه 67]
حركت می كنند. و در پایان می فرماید: آیه ی «اینما تكونوا...» در حق آنها نازل شده است. [54] .
طبق روایات فراوان، تعداد یاد شده از یاران اولیه ی حضرت بقیة الله ارواحنا فداه بدون تعیین وقت قبلی در مسجد الحرام گرد آمده، میان ركن و مقام با آن حضرت بیعت می كنند.
20-«فالذین امنوا به و عزروه و نصروه و اتبعوا النور الذی انزل معه، اولئك هم المفلحون».
یعنی: «پس كسانی كه به او - پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم -ایمان آوردند و گرامی اش داشتند و یاریش كردند و از نوری كه همراه او نازل شده پیروی كردند، آنهایند رستگاران». [55] .
امام باقر علیه السلام پس از تفسیر این آیه ی شریفه می فرماید: پاداش آنها «لهم البشری فی الحیاة الدنیا» است، كه پاداش آنها در دنیا بشارت قیام قائم (عجل الله فرجه) و ظهور او و ریشه كن ساختن دشمنان از صفحه ی گیتی، و بشارت آنها در آخرت، رهایی و رستگاری و ورود بر پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت آن حضرت (علیهم السلام) در حوض كوثر می باشد. [56] .
21- «و یسئلونك عن الساعة ایان مرسیها، قل انما علمها عند ربی، لا یجیها لوقتها الا هو، ثقلت فی السماوات و الأرض، لا تأتیكم الا بغتة».
یعنی: «از تو در مورد ساعت (رستاخیز) می پرسند كه كی واقع می شود؟ بگو آگاهی از آن، نزد پروردگارم هست و بس. وقت آن را جز
[ صفحه 68]
او آشكار نمی كند. در آسمانها و زمین بس سنگین شده، جز به طور ناگهانی نیاید». [57] .
مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام روایت می كند كه در تفسیر این آیه فرمود: ساعت قیام قائم علیه السلام می باشد. [58] .
آری طبق روایات فراوانی ساعت ظهور آن منجی بشریت، همانند وقت رستاخیز مخصوص پروردگار است و خدای تبارك و تعالی هیچ پیامبر و یا فرشته ای را از آن آگاه نساخته است. از این رهگذر هنگامی كه از وجد مقدس رسول اكرم و مولای متقیان امیر مومنان علی علیه السلام در این رابطه سوال شد، فرمودند: «پاسخگو چیزی بیش از پرسش كننده نمی داند». [59] .
22- «الا ان الذین یمارون فی الساعة لفی ضلال بعید».
یعنی: «آگاه باش، آنانكه در مورد ساعت تردید می كنند، در گمراهی آشكار هستند». [60] .
مفضل بن عمر می گوید: از محضر امام صادق علیه السلام پرسیدم: معنای «یمارون فی الساعة» چیست؟ فرمود: آنها كه می گویند: كی متولد شده؟! چه كسی او را دیده؟! كجا هست؟! كی ظهور می كند؟! كه این پرسشها ناشی از شتاب زدگی در امر خدا، تردید در قضای خدا، و مداخله در قدرت اوست. اینها در دنیا زیانكارند و در آخرت بازگشت بسیار بدی دارند. [61] پرسیدم: مگر نمی توان برای او وقتی تعیین كرد؟ فرمود: ای مفضل!
[ صفحه 69]
من وقتی تعیین نمی كنم، و هرگز نمی توان وقتی تعیین كرد. هر كس برای مهدی ما ارواحنا فداه وقتی تعیین كند در علم خدا شركت جسته است و ادعا نموده كه بر غیب او آگاهی یافته است. [62] .
23- «الحمدلله الذی صدقنا وعده و اورثنا الارض».
یعنی: همه ی سپاس و ستایش از آن خداوندیست كه وعده اش را در حق ما تحقق بخشید و زمین را به ارث ما درآورد». [63] .
مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام پرسید: از كجا و چگونه ظاهر می شود؟
فرمود: ای مفضل! به تنهایی ظاهر می شود، به تنهایی وارد مسجد الحرام می شود، به تنهایی قدم در كعبه می گذارد، شب را به تنهایی سپری می كند. چون تاریكی همه جا را فرا گرفت، جبرئیل و میكائیل و فرشتگان در صفهای فشرده به محضر آن حضرت می شتابند. جبرئیل عرضه می دارد: ای سرور من! فرمان تو مطاع است، آنچه امر بفرمایی انجام می پذیرد. آنگاه دست مبارك آن حضرت را (به رسم بیعت) مسح می كند و می گوید: «سپاس و ستایش از آن خداوندی است كه وعده اش را تحقق بخشید و زمین را به ارث ما درآورد». [64] .
24- «و لنبلونكم بشیی من الخوف و الجوع، و نقص من الأموال و الأنفس و الثمرات، و بشر الصابرین».
یعنی: «هر آینه شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و كاهش در مالها، جانها و میوه ها بیازمائیم، و مژده ده صبر پیشگان را». [65] .
[ صفحه 70]
امام صادق علیه السلام فرمود: پیش از قیام قائم علیه السلام به ناگزیر سال قحطی خواهد بود كه مردم در آن گرسنگی خواهند ماند و وحشتی شدید از كشته شدن و كاهش اموال و میوه ها خواهند داشت و این در كتاب خدا به صراحت آمده است. سپس آیه ی فوق را تلاوت فرمود. [66] .
و در حدیث دیگر از آن حضرت روایت شده كه فرمود: پیش از ظهور قائم ارواحنا فداه نشانه هایی هست. محمد بن مسلم گفت: آنها چیست؟ فرمود: آنها این آیه ی شریفه است كه می فرماید: «و لنبلونكم...»: «شما (مومنان) را می آزماییم با ترس (از پادشاهان) و گرسنگی (در اثر گرانی قیمتها) و كاهشی در مالها (با تباهی تجارتها و كمی سود آن) و جانها (با مرگ و میر) و میوه ها (كمی محصول و كمی بركت) در آن هنگام مژده بده و صبر پیشگان را (با ظهور حضرت قائم علیه السلام) سپس فرمود: ای محمد! این است تأویل آن آیه، كه ترا جز خدا و راسخون در علم نمی دانند. [67] .
25- «و قاتلوهم حتی لا تكون فتنة و یكون الذین كله لله».
یعنی:«با آنها بجنگید تا دیگر فتنه ای نباشد و دین تماما از آن خدا باشد». [68] .
امام باقر علیه السلام فرمود: هنوز تأویل این آیه نیامده است، پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خود و اصحابش به آنها نیاز داشتند، از این رهگذر به آنها مهلت دادند، هنگامی كه تأویل این بیاید، دیگر از آنها پذیرفته نیست، آنها كشته می شوند تا توحید را بپذیرند و شركی در روی زمین باقی نباشد. [69] و آن هنگامی است كه قائم ما ارواحنا فداه قیام كند. [70] .
[ صفحه 71]
امام صادق علیه السلام فرمود: چون قائم ما ارواحنا فداه قیام كند، هر كس كه زمان او را درك كند، تأویل این آیه را می بیند، آن روز آئین محمدی (صلی الله علیه و آله و سلم) به هر نقطه ای كه تاریكی شب رسیده، می رسد. دیگر شرك و الحادی در روی زمین باقی نمی ماند. [71] .
26- «افغیر دین الله یبغون و له اسلم من فی السماوات و الارض طوعا و كرها و الیه یرجعون».
یعنی: «آیا جز دین خدا را می طلبند، در حالیكه آنكه در آسمانها و زمین است، خواه و ناخواه برای او اسلام آورده، و به سوی او باز گردانده می شوند.» [72] .
امام صادق علیه السلام در مورد این آیه فرمود: هنگامی كه قائم ما ارواحنا فداه قیام كند، در روی زمین نقطه ای نمی ماند جز اینكه در آن به یكتایی خدا و رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) گواهی داده می شود. [73] و خطاب به مفضل فرمود: به خدا سوگند، ای مفضل! از میان ادیان و مذاهب اختلاف را بر می دارد و در سراسر جهان یك دین حكومت می كند، چنانكه خداوند می فرماید:
«ان الذین عندالله الاسلام» و می فرماید: «و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه». [74] .
27- «و الذین امنوا بالله و رسله و اولئك هم الصدیقون و الشهداء عند ربهم، لهم اجرهم و نورهم».
[ صفحه 72]
یعنی: «آنانكه ایمان آوردند به خدا و پیامبران، آنهایند راستگویان و گواهان در نزد پروردگارشان، برای آنهاست پاداش و نورشان». [75] .
امام باقر علیه السلام فرمود: كسی كه از شما این امر را بشناسد و برای آن انتظار بكشد و خیر را در آن بداند، مانند كسی است كه در ركاب قائم آل محمد (صلی الله علیه و اله و سلم) شمشیر بزند، بلكه به خدا سوگند مانند كسی است كه در محضر پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) جهاد كند، بار سوم فرمود: نه به خدا سوگند، مانند كسی است كه در حضور پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به شهادت برسد. و در این رابطه آیه ایست در قرآن كریم. پرسیدم: آن كدام آیه است؟ فرمود: «و الذین امنو بالله و رسله...» [76] در روایات بسیاری تصریح شده كه هر كس در حال انتظار ظهور قائم آل محمد (صلی الله علیه و اله و سلم) بمیرد، شهید است، اگرچه در رختخواب از دنیا برود.
28- «یریدون لیطفئوا نورالله بافواههم و الله متم نوره و لو كره الكافرون».
یعنی: «می خواهند نور خدا را با دهانهای خود خاموش كنند، ولی خداوند نور خود را به اتمام می رساند، اگرچه كافران نخواهند». [77] .
در تفسیر علی بن ابراهیم می فرماید: این آیه در حق قائم آل محمد (صلی الله علیه و اله و سلم) است، كه هنگامی كه خارج شود، خداوند او را بر همه ی ادیان پیروز گرداند، كه جز خدا پرستیده نشود، و این است معنای گفتار پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم): «زمین را پر از عدل و داد كند،
[ صفحه 73]
آنچنان كه پر از جور و ستم شده است». [78] .
29- «و اخری تحبونها نصر من الله و فتح قریب و بشر المومنین».
یعنی: «بشارت دیگری كه دوستش دارید، یاری خداوند و پیروزی نزدیك، می باشد. و مژده بده باورداران را». [79] .
امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه ی شریفه فرمود: نصرت و یاری خداوند، در فتح مكه؛ و پیروزی نزدیك، پیروزی جهانی حضرت بقیة الله ارواحنا فداه است، كه بشارت بزرگی بر اهل ایمان است. [80] .
30- «أمن یجیب المضطر اذا دعاه و یكشف السوء و یجعلكم خلفاء الأرض».
یعنی: «و یا كسی كه مضطر را اجابت می كند هنگامی كه او را بخواند، و اندوه را از او برمی دارد و شما را خلفای روی زمین می گرداند». [81] .
امام صادق علیه السلام در شأن نزول قرآن می فرماید: در حق قائم ارواحنا فداه نازل شده است. به خدا سوگند، او مضطری است كه هر وقت دو ركعت نماز در مقام (مقام ابراهیم در مسجد الحرام) بگذارد و خدا را بخواند، خداوند دعایش را مستجاب فرماید و اندوهش را رفع نماید و او را در روی زمین جانشین قرار دهد. [82] .
امام باقر علیه السلام نیز می فرماید: به خدا سوگند او مضطری است كه
[ صفحه 74]
خداوند در حق او می فرماید:«امن یجیب المضطر...». [83] .
بار خدایا ما نیز ترا به جان آن سرور سوگند می دهیم كه هر چه زودتر جامه ی ظهور بر تن مباركش بپوشان و همه ی اندوهها را به دست با كفایت او رفع بفرما، و ما را از بهترین خدمتگزاران درگاهش قرار بده.
[ صفحه 77]
[1] بحارالانوار، جلد 51 ص 64-44.
[2] تأليف: محدث بزرگوار، سيد هاشم بحراني، متوفي 1107 يا 1109 ه.
[3] تأليف: سيد صادق شيرازي.
[4] نگارش: علي اكبر مهدي پور.
[5] قصص: 5.
[6] تفسير برهان، ج 3 ص 220 و ينابيع المودة ص 450 و بحار، ج 51 ص 54.
[7] هود: 86.
[8] نورالابصار، ص 172.
[9] صف: 8.
[10] بحارالانوار، ج 51 ص 60، المحجة ص 227 و ينابيع المودة ص 508.
[11] حديد: 17.
[12] تفسير برهان، ج 4 ص 291.
[13] همان مدرك.
[14] زمر: 69.
[15] ينابيع المودة ص 448.
[16] ملك: 30.
[17] كمال الدين، ص 360 و غيبت نعماني ص 92.
[18] تفسير برهان، ج 4 ص 366.
[19] بقره: 2 و 3.
[20] بحارالانوار، ج 51 ص 52 و كمال الدين، ص 340.
[21] المحجه، ص 17.
[22] انبياء: 105.
[23] عقدالدرر، ص 217، مجمع البيان، ج 7 ص 66 و بحار الانوار، ج 51 ص 47.
[24] آل عمران: 83.
[25] تفسير عياشي ج 1 ص 183 و ينابيع المودة، ص 506.
[26] همان مدرك.
[27] نور: 55.
[28] غيبت نعماني، ص 126.
[29] تفسير عياشي، ج 3 ص 136.
[30] مجمع البيان، ج 7 ص 152.
[31] يونس: 20.
[32] ينابيع المودة، ص 508.
[33] كمال الدين و تمام النعمة، ص 340.
[34] الليل: 1 و 2.
[35] تفسير قمي، ج 2 ص 425.
[36] انعام: 158.
[37] كمال الدين، ص 336.
[38] كمال الدين، ص 357.
[39] آل عمران: 200.
[40] غيبت نعماني ص 105 و المحجة، ص 52 و اثباة الهداة، ج 1 ص 263.
[41] تفسير عياشي ج 1 ص 213 و تفسير برهان، ج 1 ص 335.
[42] بحار الانوار، ج 53 ص 176.
[43] العصر: 3 - 1.
[44] كمال الدين، ص 656.
[45] اسراء: 33.
[46] كامل الزيارات، ص 63 و تفسير برهان، ج 2 ص 418.
[47] اسراء: 81.
[48] روضه ي كافي، ص 287 و تفسير برهان، ج 2 ص 441.
[49] لقمان: 20.
[50] بحارالانوار، ج 51 ص 64.
[51] بقره: 148.
[52] روضه كافي، ص 313 و ينابيع المودة، ص 505.
[53] كمال الدين، ص 672.
[54] غيبت نعماني، ص 168.
[55] اعراف: 157.
[56] غيبت نعماني، ص 43.
[57] اعراف: 187.
[58] ينابيع المودة، ص 429.
[59] المهدي في القرآن، ص 54.
[60] شوري: 18.
[61] ينابيع المودة، ص 514.
[62] بحارالانوار، ج 53 ص 3.
[63] زمر: 74.
[64] بحارالانوار، ج 53 ص 7.
[65] بقره: 155.
[66] غيبت نعماني، ص 132 و دلائل الامامه، ص 259.
[67] تفسير برهان، ج 1 ص 167، غيبت نعماني ص 132 و ينابيع المودة ص 505.
[68] انفال: 39.
[69] روضه ي كافي، ص 201.
[70] ينابيع المودة، ص 507.
[71] مجمع البيان، ج 4 ص 543.
[72] آل عمران: 83.
[73] ينابيع المودة، ص 506.
[74] بحارالانوار، ج 53 ص 4.
[75] حديد: 19.
[76] تفسير برهان، ج 4 ص 292.
[77] صف: 8.
[78] تفسير قمي، ج 2 ص 365.
[79] صف: 13.
[80] تفسير برهان، ج 4 ص 330.
[81] نمل:62.
[82] بحارالانوار، ج 51 ص 48 و المحجة، ص 165.
[83] غيبت نعماني، ص 95.